|
|
قره‌ملیک‌لی سعید علیزاده
شکی شهرینین لهجه‌سینه یاخین اولان بو آغیز تربیز و اونون اطرافیندا اولان ایری - خیردا شهر و قصبه لرده دانیشیق لهجه‌سيدیر.
بو لهجه تربیزین قوزئیینده بئرلشن اوسکو ، خوسرو شهر، توفارقان(آذر شهر) و اونلارین تابئعلري کندلرده ایشلندیگی کیمی ، سهندین گؤنئی اتکلرینده یئرلشن کندلرین ، مئیدان چایین باتيسیندا کی منطقه‌ده اولان واسمینج و اطرافی ایله ، هئربی ، بره ، لیقوان ، ايسپاراخان ،خلت دوکان کیمی یئرلرده آز فرق ایله دانیشیلير.
بو لهجه ان اسکی تورک دیلی نین اؤزه‌للیک‌لرینی داشیماقلا برابر ، بو گونکی دیل قایدالارینا چوخ‌دا اویمایان ، خوصوصی ایله تربیزده اینجه و قابا سس‌سیزلری‌نین اویمامازلیغینی گؤرمک اولار.
یوخاریدا چکیلن کندلردن هئربی ، بره ، لیقوان کیمیلری‌نین جماعاتي نين آدلاری و گئییملری، اونلارین باره‌سینده دئییلن حیکایه‌لر و همچینین تورپاقلاری‌نین اوتلو اولدوغو و سولاري نين بول اولدوغو اونلارین چوخ قدیمدن اورالاردا یاشادیقلارینی گؤستریر. او بؤلگده‌کی کندلرین بؤیوک اکثریتینده آز زامان بوندان اؤنجه‌یه قدر قویون دریسیندن گئییم و پالتار حاضیرلانیب ايستیفاده ائدیلیردی کی بوگون‌ده بعضی یاشلی‌لاریندا دا ائله‌دیر.
بعضی کندلر حاقیندا یاییلان بیر حیکایه‌یه اساسن کربلا ساواشی زامانی اونلار وارمیشلار كي موحاریبه‌یه قوشولماق اوچون اؤکوز مینیب یولا دوشموشلر.
ايسپاراخانین بیر «هون» کندی اولدوغونو او آدین هون سردری آدیندان گلمه‌سینه باغلاماق اولار. هر حالدا هله "ر" سسی‌نین دیلیمیزه کئچمه‌دیگی زامان بو لهجه‌ده قارداش- قَیدش ، قره‌ملیک – قیه‌ملیک ، رحیم – یحیم ،گلیرم-گليیم دئيیلدیگی کیمی تربیزلی‌لرین گلسک – گلسوخ ایشلتمه‌سینه باخمایاراق آدی چکیلن کندلرین بعضی سینده (هئربی - بره) اونون «گلسوخ» شکلینده ایشلندیگی گؤرونمکده‌دیر.
بو لهجه‌ده سؤزلر اوزالدیلیر آنجاق تحککوم قابیلیتی داوام ائدیر. سس اویوشومو خوصوصیله اینجه سس‌سیزلردن سونرا کی یاپیشدیرمالار و "اک" لر سس قایداسینی پوزار و گله‌جه‌يم یئرینه گله جاغام ایشلنر.
بؤیوک فعل گوجونه صاحیب اولان تورکجه ديلي، اونون عومومی قایدالاری‌نین پوزولماسینا ایجازه وئرمه‌میشسه‌ده اوخوموش کوتله‌نین دیلینه کئچمیش يابانجي سؤزلر آز دئییل، آنجاق تربیزلی‌لرین لهجه‌لرينده یئنی سؤزلر کشف ائديلمگي ايله بؤیوک قابیلیتینی نظره آلساق بو بؤلگه‌نین سؤز داغارجیغي‌نین چوخ دولو اولدوغونون سببینی اؤيرنمک اولار.
تربیز لهجه‌سی‌نین باشقا اؤزللگینده ایندیکی زامانین اوچونجو شخصینده کی فئعیل‌لرین سونونا، اونون سون سسلی‌سینه تابع اولاراق " ı,i,u,ü " آرتیرلماسی‌دیر. (گلیری-قالخیری)
تربیز شهرینین اؤز ایچینده یاخین کئچمیشه قدر اوچ آیری دانیشیق فورماسی مومکون ایدی:
1 قره‌ملیک ، شام قازان ، هؤکماوار ، مونججیم و قره‌آغاج
2 دوه‌چی ، امره‌قیز ، لئیلاوا، خطیب
3 شیشگیلان ، باغمیشه ، خیاوان ، مارالان و مرکزی بولگه‌لر
آنجاق سون زامانلاردا کندلردن تربيزه کؤچمه‌لري موختلیف جهت لردن موثبت تأثیر گوستردیگینه گؤره آغیزلار بیر بیرینه یاخینلاشدیغی کیمی عومومی‌لشمیش اولماسی‌دا گؤرونمکده‌دیر.
بونو تأکید ائله‌مه‌لیيم کی ایندیده تربیزین هنده‌ورینده بیر عیده واردیر کی فونئتیکی لحاظدان «ر» سسینی «ی» سسی‌ایله ادا ائديرلر.
اوکس‌لر کی «ر» سسینی «ی» ادا ائدیرلر ، قیرتلاری (بوغازلاری) اسکی چاغلاردان بری دَییشیلمه‌میش قالیب.1
1- ]اصلی-کرم کیتابی (یازار: میر علی سید سلامت 42 صحیفه سی)