چارداخها بناهای محلی از نگرشی تاریخی

علی ایمانی قراملكي

 

 اگر به مکانهای زندگی خود نگاهی هرچند کوتاه بیفکنیم٬ خواهیم دید که تمامی مکانهای عمومی و خصوصی٬ شهر و یا محله و یا ده ما با تاریخمان پیوند جدانشدنی دارند. که اعم از مسجد و یا حمامهای عمومی٬ امامزاده ها٬ خانه های خصوصی خودمان٬ پلها٬ قلعه ها و دژها و ...همگی نشانی بارز از تاریخ هزاران ساله ما آذربایجانیها هستند و نیز ...حمله ها و هجومها و تاثیر گرفتن از فرهنگ همسایگان باز جزیی از تاریخ سرزمین ما هستند و با تاریخ ما پیوند ناگسستنی دارند.آنها(بناها)که چیزی جز مواد بیجان نیستند وبه مدد بازوان توانا و شعور آدمی بر روی هم چیده شده اند با ما صحبت میکنند٬ صحبتی از سده های دور و نزدیک٬ جنگها و صلح ها و قسمتی از روانشناسی خلق ما هستند که تا به امروز پابرجا مانده اند و در تحلیل نهایی قسمتی از روبنای جامعه و فرهنگ ما هستند که رابطه ای سخت محکم و درهم پیچیده با زیر بنای جامعه و مادیات ما دارند٬ آنها نشانگر در چه مرحله ای بودن روابط تولیدی ما هستند.

در این قسمت سعی ما بر آنست که یکی از بناهای محله خودمان را که در زبان محلی چرداخ نامیده می شود توضیحی مختصر از تاریخ و طرز ساخت آن و ارتباط آن با فرهنگ خودمان بدهیم. چرداخها (شکل صحیح املا آن چارداخ است)اکثرا" در مناطق زراعی قره ملیک وجود دارند که تعداد آنها در این محله نزدیک به دویست باب می باشد.چارداخها ساختمانهای کله قندی شکلی هستند که در تابستان محل استراحت زارعان می باشند٬ این بناها از خشت و گل ساخته می شوند که با کاه گل اندود می شوند . طرز ساخت چرداخها بدینگونه است که ابتدا محلی را جهت بنای چرداخ انتخاب میکنند٬ بعد از همان زمین خاک را انتخاب کرده و گل درست کرده و بعد از ورز آمدن گل با آن خشتهای مربعی شکل می برند که اندازه خشتها 20 *20 سانتیمتر میباشد.برای احداث دیوارها از گل بعنوان ملات استفاده می کنند٬ قطر داخلی چارداخها حداکثر 2 متر است که با افزایش ارتفاع از قطر آن کاسته و در نهایت بنای کله قندی شکلی بدست می آید.بعضا" برای چرداخ از سنگ فونداسیونی هم در نظر می گیرند همچنین دیوارها چون بصورت دایره ای قرار می گیرند و ملات آن از گل است٬ دیوارها را بصورت چند لایه و کم کم در طی چند روز درست می کنند.

چرداخها پنجره ندارند فقط سوراخهایی در کمره پایین بنا در چند جهت ایجاد می شوند و آخر سر نوبت به ورودی چرداخ می رسد که اکثرا" برای کوتاه قدترین افراد هم تنگ و کوتاه است و عموما" این ورودی در جهت شمال چرداخ ایجاد می شود . اما خود واژه چرداخ از کلمه چاتراق بمعنی بهم رسیدن و بهم پیوستن گرفته شده است.حال در مورد اینکه چرا چرداخهای شهر تبریز کله قندی هستند و چرا به صورت مکعب و یا هرمی شکل ساخته نشده اند و یا اینکه در چه مرحله ای از تاریخ آذربایجان ساخته شده اند و علل و عوامل تاریخی و اقتصادی و روانشناسی موضوع چرداخ ها چیست ؟ آیا چرداخ ها در دیگر جاهای ایران و دنیا وجود دارند یا نه؟

در توضیح این نکته که چرداخ ها در چه مرحله ای بوجود آمده اند میتوان گفت که در مرحله یکجانشینی٬ چون در مرحله یکجانشینی و کشاورزی است که خانه ها و بناهای دائمی و چهارفصل بوجود آمده اند٬ پیدایش و گسترش خانه های دائمی هم چون پیدایش خط و کشاورزی و اختراع چرخ و گاری از پدیده های جامعه یکجانشین هستند.میخواهیم که از نظر تاریخی این مسئله را بززسی کنیم: در اولین قدم خواهیم دید که تبریز و آذربایجان از نظر زبانی خاص یک قوم ترک زبان است و اینکه ترکها در چه مرحله ای به این منطقه جغرافیایی آمده اند؟و اینکه آیا قبلا" در این منطقه بوده اند؟بنا بر تاریخ و آنچه که خودمان میدانیم مسکن اصلی ترکان ناحیه ایست به نام آسیای مرکزی یا میانه٬ منطقه زندگی این اقوام باستانی از یک طرف به سیبری و از طرف دیگر به ولگا و یئنی سئی٬ از طرف شرق به سرحدات چین و از طرف جنوب تا هندوستان بوده است.اصلی ترین عامل مشخصه این قوم زبان التصاقی آنها می باشد.زبان التصاقی که خود همان زبان آلتائیک است با زبانهای اورال از یک شاخه اند که مجموعا" زبان اورال آلتائیک خوانده می شوند.زبان آلتایی که از کوههای آلتای گرفته شده است ٬ شامل زبانهای ترکی٬ چوانس و...است.زبان اورال شامل زبانهای منچو٬فین٬مجار و غیره است٬ که این زبانها و صاحبان این زبانها بنا بر روایت تاریخ بر اثر عوامل طبیعی و اجتماعی مجبور به ترک دیار خود یعنی دامنه ها و دشتهای کوههای آلتایی شده و در چهار جهت قاره کهن کوچیده اند٬که از کوچهای تاریخ ساز و بزرگ در تاریخ انتشار ترکان آلتایی است که در قرون بعدی نیز صورت می گرفنه است . آنها بصورت کوچ نسینی و دامپروری روزگار می گذراندند و پایه اقتصادشان دامهایشان بود.بعد از کوچ بزرگ عده ای از آنها به طرف شمال آسیا کوچیده اند و جامعه اسکیموها از باقی مانده این قوم هستند که زبانشان جزو زبانهای یاقوت و چوواش میباشد.گروهی دیگر بطرف تنگه برینگ رفته اند و به قاره آمریکا کوچیده اند و بمرور زمان بطرف مرکز و جنوب آمریکا حرکت کرده اند و تمدن های مایا واینکا و آمازون را بنا نهاده اند.